مسئولیت های حقوقی و کیفری مهندس مجری ذیصلاح ساختمان

( جلسه بیست و نهم کانال حقوق مهندسی )

—این مقاله در تاریخ 7 خرداد 1402 ویرایش شد—

مهندس مجری ذیصلاح شخصی حقیقی یا حقوقی است که صلاحیت قانونی اجرای ساختمان را دارد . بنابراین مهندس مجری ذیصلاح در زمان احداث ساختمان و در زمان بهره برداری از آن متحمل مسئولیت های حقوقی و کیفری خواهد شد . در واقع چنانچه در زمان احداث حادثه و یا خسارتی ایجاد شود مهندس مجری باید پاسخگو محاکم قضایی باشد . چنانچه در زمان بهره برداری از ساختمان حادثه و خسارتی رخ دهد که منشا آن در زمان احداث ساختمان تشخیص داده شود ، مهندس مجری باید پاسخگو باشد . در این مقاله قصد داریم با بازخوانی پرونده واقعی نسبت به آسیب شناسی مسئولیت های مهندس مجری ذیصلاح از حیث حقوقی و کیفری بپردازیم .

در این مقاله این موارد بررسی خواهند شد :

مجری ذیصلاح مندرج در پروانه ساختمانی مسئولیت بسیار خطیری از منظر محاکم قضایی دارد . در حوادث حین خاکبرداری از جمله ریزش پلاکهای مجاور دیده شده است که مجری از 20% تا 50% تقصیر دریافت کرده است . در نتیجه مجبور به جبران خسارات مالی و جانی شده است . حتی در حین اجرای ساختمان ، حوادث کار که منجر به صدمات جانی یا مالی می شود، مجریان ذیصلاح می بایست پاسخ گو باشند . پرونده ای موجود است که در یک کارگاه ساختمانی، کارگری از سبد تاورکرین بجای آسانسور کارگاهی برای بالا رفتن از ساختمان 30 طبقه استفاده نمود . بعلت وزش باد و حین پیاده شدن در طبقه ، پای کارگر به لبه پشت بام نرسیده در نتیجه باعث سقوط و مرگ کارگر شده است .

 (کارگر قبلا نیز این عمل را چندین بار تکرار کرده بود) در این پرونده ناظر 10% و مجری ذیصلاح 25% تقصیر گرفتند . چرا که موارد ایمنی عدم استفاده از سبد تاور کرین برای بالا رفتن را به کارگر تذکر نداده و گزارشی در این مورد ثبت نکرده بودند . در پرونده های سقوط سنگ نما، که در زمان بهره برداری باعث خسارت جانی می شود ،  مجری ذیصلاح 20% تقصیر گرفته است .

بحثی وجود دارد با عنوان استعفای مجری و ناظر که به آن می پردازیم:

سوالی مطرح است که آیا مهندس ناظر می تواند استعفا بدهد؟

پاسخ: خیر، مهندس ناظر استعفا ندارد بلکه می تواند تعویض شود . میبایست فرم سه وجهی ، توسط ناظر قدیم و جدید و مالک در دفترخانه اسناد رسمی گواهی امضاء شده و تحویل شهرداری داده شود . بعد از دریافت شماره سریال، پیرو پروانه صادر شده و از آن تاریخ، مهندس ناظر بطور رسمی تعویض می شود . البته تا پایان عمر مفید ساختمان مسئول و متعهد زمان نظارت خود در آن مقطع خواهد بود ..

این سوال در مورد مجری نیز مطرح است که آیا مجری ذیصلاح قادر به استعفا است؟

برای پاسخ به این سوال، مواردی بعنوان پیش نیاز شرح داده می شود .

 نظر ارزشمند خود را در انتهای مقاله ثبت نمایید 

بازخوانی پرونده گود پیروزی

در منطقه 14 تهران خیابان پیروزی در سال 91 ساختمانی با متراژ 2100 مترمربع زیربنا، مالک در خواست جواز می نماید . مالک از طرف شهرداری موظف به معرفی مجری ذیصلاح می شود و شخصی را بعنوان مجری به شهرداری معرفی می کند . پروانه ساختمانی را با درج نام مجری اخذ می شود . طی مذاکرات بین مجری و مالک ، مالک اذعان می دارد که عملیات اجرایی را به ایشان واگذار نکرده و شخصا به اینکار اقدام خواهد کرد . مجری نیز در برگ تعهد نظارت خود جمله ای با این مضموم می نویسد :

اگر مالک قرارداد مجری با من منعقد نکند و کارگاه را رسما طی صورتجلسه ای تحویل ندهد ، بنده هیچ مسئولیتی ندارم. و این برگ تعهد صرفا برای اخذ پروانه ساختمای امضا شده است  .

در نتیجه مجری به استناد این جمله ، تصور می کند که هیچ مسئولتی ندارد و بدنبال کار خود که مدیر پروژه کارگاهی بوده می رود .

مالک راسا شروع به خاکبرداری و عملیات اجرایی بدون اجرای سازه نگهبان می کند . حین انجام خاکبرداری پلاک ضلع شرقی ریزش کرده و علاوه بر ایجاد خسارت مالی، سه نفر از ساکنین پلاک مجاور نیز فوت می کنند . خسارت برآورد شده در سال 95 که منجر به حکم قطعی شد بالغ بر یک میلیارد و 350 میلیون تومان اعلام شد . پرونده به دادسرای کیفری ارجاع می شود . بازپرس طی قرار کارشناسی از کارشناس  رسمی دادگستری، علت وقوع ، تشخیص عوامل موثر و سهم تقصیر آنها را در وقوع حادثه درخواست می کند .

روال بررسی کارشناسان دادگستری هم منطبق بر مبحث دوم مقررات ملی ساختمان و بر اساس قواعد سببیت، مباشرت، آمریت و غیره… می باشد .

 نظر ارزشمند خود را در انتهای مقاله ثبت نمایید 

کارشناس با مطالعه پرونده و اسناد موجود در شهرداری پی به حضور مهندس مجری می برد . مهندس ناظر به خاطر عدم ارائه گزارش ، 10% تقصیر می گیرد .

مهندس مجری نیز به جلسه کارشناسی دعوت می شود تا در خصوص حادثه از خودش دفاع نماید .

مجری کپی برگه تعهد مجری را به کارشناس ارائه می کند .سپس اظهار می نماید که چون کارگاه به وی تحویل داده نشده ، عملا وی هیچ مسئولیتی در قبال این پروژه ندارد .

کارشناس همچنین از مالک و نماینده حقوقی شهرداری برای دفاع از خودشان نیز دعوت بعمل می آورد. نماینده شهرداری اعلام می نماید که مجری هیچ نامه ای مبنی بر انعقاد

قرارداد وی با مالک را به شهرداری اعلام ننموده است . بنابراین بعلت وجود برگ تعهد مجری فرض اصل بر این است که کار طبق روال در حال انجام بوده است .

چرا که قرارداد می تواند شفاهی نیز منعقد شود . این استدلال در دادگاه بدوی و تجدید نظر مقبول واقع شد و شهرداری تبرئه گردید .

در سایر پرونده های مشابه نیز این رویه مشاهده شده است  . اگر مجری گزارش کتبی همراه با رسید به ناظر و شهرداری تحویل می نمود قطعا شهرداری ضامن می بود . شهرداری می بایست اجازه هیچ گونه عملیات اجرایی را به مالک نمی داد .

در گود شهران نیز مهندس مجری 47% تقصیر گرفت و حدود 500 میلیون تومان خسارت پرداخت کرد . 8 ماه نیز در زندان اوین محکوم به حبس شد . تمام زندگی خود را صرف تاوانِ ندانم کاری خود و عدم آگاهی از مسائل حقوقی کرد و زندگی خود را بهای این کار نمود .

مهندسین مجری بدانند چنانچه در قرارداد ذکر نمایند که بنا به هر دلیلی مسئولیتی ندارند ، ذکر این موارد رافع مسئولیت مجری نخواهد بود. بنابراین در صورت عدم عقد قرارداد اجرایی و عدم تحویل کارگاه از طرف مالک، مهندس مجری می بایست اینگونه عمل نماید . چهار نسخه نامه تنظیم و به مالک، ناظر برگه گذار، شهرداری و نظام مهندسی ارسال و رسید دریافت نماید . در صورت استنکاف هر کدام از گیرندگان نامه، آنرا ابلاغ قضایی کند . در هرکدام از نسخه ها تاکید نماید که:

“با توجه به عدم عقد قرارداد با مالک درخصوص ساخت و ساز ، عدم تحویل کارگاه از طرف مالک ، اینجانب استعفای خود را اعلام می نمایم . دیگر هیچ مسئولیتی در قبال ساختمان نداشته و مالک با افراد فاقد صلاحیت به کار نسبت به انجام عملیات اجرایی اقدام می کند”

همچنین در مکاتبه با شهرداری این موضوع را تاکید نماید که: “از انجام فعالیتهای اجرای کارگاه توقف بعمل آید تا مجری ذیصلاح دیگری برای پروژه معرفی گردد . در غیر اینصورت کلیه عواقب احتمالی اعم از مالی و جانی بر عهده شهرداری ، مالک و ناظر پروژه می باشد .” این روند هر ماه و تا سه بار تکرار شود تا در صورت هرگونه اتفاق، مجری به استناد این مکاتبات خود را تبرئه نماید .

 متاسفانه هیچگونه آموزشی در این موارد توسط هیچ ارگانی به مهندسین داده نمی شود . حتی مهندسین با سابقه نیز محکوم به پرداخت خسارت شده اند . از آن جمله مهندس مجری ذیصلاحِ گود شهران که شخصا اظهار داشت هیچ گونه آگاهی درباره نحوه مکاتبات لازم در خصوص مسئولیتش ندارد .

 نظر ارزشمند خود را در انتهای مقاله ثبت نمایید 

انواع قراردادهای مجری

شامل قرارداد اجرا با مصالح، بدون مصالح و دستمزدی، مترمربع زیربنا، تهاتری مانند مشارکت در ساخت، مدیریت پیمان به صورت درصدی است . مثلا با مصالح، 5% و بدون مصالح، 17% و فهرست بهایی که متداول ترین آن مدیریت پیمان بدون مصالح، می باشد . و گاهی نیز مجری قسمتی از کار را (مثلا فقط اجری فونداسیون) قرارداد می بندد .

در شرایط کنونی متاسفانه بیش از 90% قراردادهای مهندسین مجری، مدیریت پیمان بدون مصالح و غیر دستمزدی  و عملا صوری و برگه فروشی است . در مبحث دوم مقررات ملی ساختمان نیز اشاره ای به این نوع از مدیریت پیمان شده است و به نام مدیریت بر ساخت تاکید می شود .

اگر عنوان قرارداد ، مدیریت بر ساخت قید شود در صورت عدم اجرا توسط مجری و بروز حادثه، جهت تبرئه مجری میتوان اقدام نمود . البته که تمامی افراد در چارچوب قانون مدنی و اصل آزادی قرارداد بدون تجاوز از قوانین بالادستی در درج مفاد قرارداد آزاد هستند . در نتیجه بهتر است که این چارچوب رعایت شود .

 پرونده های بسیاری در این خصوص موجود است . از جمله پرونده یوسف آباد تهران که یک مهندس مجری بطور صوری قراردادی با مالک منعقد می کند . پس از ایجاد حادثه در کارگاه (ریخته شدن قیر داغ بر روی کارگر) در محاکم قضایی محکوم به پرداخت قسمتی از خسارت می شود . با توجه به آسیبهایی وارد شده ، تمام کارشناسان متفق القول بر این عقیده بودند که صوری بودن قرارداد رافع مسئولیت مجری نیست . حتی اگر هیچگونه عملیات اجرایی را انجام نداده باشد . بنابراین می بایست ایشان، قرارداد خود را فسخ می نمود تا استعفایش محرز می گشت .

سوالی به این شکل مطرح است که چگونه میتوان یک قرارداد اجرا، منعقد کرده و آنرا خود به خود فسخ نمود؟

پاسخ: چهارچوبی برای قرارداد اجرا تنظیم شده است که مجریان می توانند قرارداد خود را در قالب آن تهیه نمایند . بطوری که مفاد قرارداد و شرایط قراردادِ خود را به این چهارچوب اضافه نمایند  .تا بتوانند از شروط ضمن عقدی که در آن ذکر شده به نفع خود بهره ببرند .

برخی حقوقدانان بر این عقیده اند که ابتدا باید فسخ قرارداد تنفیذ شده و از طریق محاکم قضایی به مجری اعلام گردد . سپس مجری کارگاه را ترک نماید .

لازم به ذکر است که مجری شرایط و فرصت مناسبی برای پیگیری تنفیذ فسخ قرارداد را در محاکم قضایی ندارد . بنابراین با ذکر شروط ضمن عقد و استفاده از واژه منفسخ ، استعفا خود را به مراجع از جمله سازمان نظام مهندسی، مرجع صدور پروانه و ناظر اعلام کرده است . به این معنی که چون قرارداد به خودی خود فسخ شده نیازی به تنفیذ فسخ از سوی قاضی نیست . حتی اگر شرایط فسخ کامل هم نباشد، مسئولیت حوادث و خسارات بدواً برعهده شهرداری، ناظر و مالک افتاده است . برای بررسی تحقق شروط فسخ میبایستی در یک محکمه دیگر شکایتی از سوی مالک علیه مجری مطرح گردد .

نکته: استفاده از این راه حل تنها برای قرارداد مجری بصورت مدیریت بر ساخت کاربرد دارد . به این معنی که مجری هیچگونه دخالتی در پرداخت دستمزد کارکنان و یا خرید مصالح و مشابه آن نداشته باشد .

حالت دیگر زمانی است که قراردادی با مالک منعقد شده است . در این حالت لازم است مجری، فردی را بعنوان سرپرست کارگاه در کارگاه به کار گمارد . به طوری که ایشان نسبت به تهیه و ارائه دستورکار مسلط باشد . موارد ایمنی را گوشزد نماید و لوازم ایمنی کارگران اعم از کفش و کمربند و غیره را تهیه و تحویل کارکنان دهند . مصالح استاندارد، استفاده نماید و در صورت عدم رعایت موارد ، مراتب را کتبا با دریافت رسید به ناظر، مالک و مسئول ایمنی اعلام نماید . در این حالت ناظر و مالک مسئول خواهند بود دستور توقف عملیات ساختمانی را صادر نمایند .

در پرونده سقوط کارگر از تاور کرین که بجای آسانسور از آن استفاده کرده بود، مجری می بایست به این ترتیب عمل می نمود . دستور کاری به پیمانکار دیوار چین و حتی ناظر ساختمان ابلاغ می کرد تا مسئولیت را از عهده خود ساقط کند .

 گاهی مواردی اتفاق افتاده که پس از گذشت چندین سال از زمان بهره برداری، بعنوان مثال سنگی از نما جدا شده است . در نتیجه ایجاد خسارت کرده که مجری هم تقصیر می گیرد .  در این حالت می بایست مجری ساختمان در زمان اجرای کار به پیمانکار سنگ کار دستورکاری کتبی بدهد . ضمن اینکه باید رسید نیز دریافت نماید . به این ترتیب که  نحوه مناسب اجرای سنگ نما را که شامل اسکوپ، شستن پشت سنگ، استفاده از ماسه شسته را ابلاغ کند . همچنین رعایت تمهیدات ویژه در شرایط جوی مختلف را نیز ابلاغ می نماید .  رونوشتی از این دستورکار را به ناظر و پیمانکار جزء و مالک تحویل داده و رسید اخذ می کند . در نتیجه در زمان وقوع حادثه با ارائه مکاتبات و مستندات، خود را تبرئه می نماید . لازم است نسخه برابر اصل شده (برابر اصل شده در دفترخانه اسناد رسمی) قراردادهای مالک با پیمانکاران جزء نیز در بایگانی مجری موجود باشد  . تا از آنها در زمان مقتضی در محاکم قضایی جهت ارائه یک دفاع مناسب بهره ببرد .

نمونه پیشنهادی قرارداد مهندس مجری ذیصلاح را از اینجا دانلود نمایید 

جهت دسترسی به فایل صوتی متن فوق با صدای استاد میررضوی اینجا کلیک نموده و جلسه 29 را جستجو نمایید .